W miarę trwania epidemii rośnie wiedza na temat skutków odległych Covid-19. Najczęstsze powikłania dotyczą płuc, serca, nerek, wątroby i mózgu. Większość objawów ustępuje z czasem, może to jednak trwać wiele tygodni lub miesięcy.

Chorzy z ciężkim przebiegiem Covid-19, którzy wymagali hospitalizacji lub mają istotne objawy w okresie późniejszym pozostają pod opieką różnych specjalistów. Otwartą kwestią pozostaje kontrola ozdrowieńców, którzy przeszli chorobę łagodnie lub bezobjawowo.

Ocena stanu zdrowia po przechorowaniu Covid-19 jest szczególnie ważna u wszystkich, a szczególnie u osób wykonujących pracę związaną z wysiłkiem fizycznym, w niebezpiecznych warunkach oraz dla sportowców. Nie ma jeszcze oficjalnych wytycznych jak postępować z tymi grupami pacjentów. Uważamy, że należy zaproponować pewien zakres badań bazując na dotychczasowych własnych doświadczeniach i dostępnej literaturze.

Ze strony układu krążenia zagrożenie stwarza możliwe wystąpienie zapalenie mięśnia sercowego, które może prowadzić do uszkodzenia serca i jego niewydolności, pojawienia się zaburzeń rytmu serca, w tym groźnych prowadzących do nagłej śmierci. Objawy „sercowe” zapalenia mięśnia sercowego zwykle pojawiają się od kilku dni do kilku tygodni od początku objawów infekcyjnych, ale mogą również ujawnić się znacznie później. Dość częstym objawem jest pogorszenie tolerancji wysiłku, dużo łatwiejsze męczenie oraz nieokreślony ból w śródpiersiu, często zlokalizowany za mostkiem.

Kolejnym zagrożeniem są powikłania zakrzepowe – zawał serca, udar mózgu, zator płucny, które pojawiają się zarówno w fazie ostrej infekcji, jak i później. Mogą też być jedynym zauważalnym następstwem przechorowania COVID19 i być związane z dusznością, bólem zamostkowym, zaburzeniami mowy, równowagi, utratami przytomności, osłabieniem lub porażeniem połowy ciała.

Pacjenci hospitalizowani będą mieli wykonane badania w czasie pobytu na oddziale. Natomiast pacjenci izolowani w domu muszą pamiętać, że nasilone, ostre objawy zawsze powinny skłonić do wezwania pomocy medycznej, w wielu przypadkach wymagają diagnostyki i leczenia, często w warunkach ambulatoryjnych, ale czasami wręcz w szpitalu.

Proponowany poniżej schemat badań dotyczy bezobjawowych ozdrowieńców, który zawsze musi być indywidualnie dostosowywany. Badania krwi, które warto wykonać jak najszybciej po zakończeniu izolacji to: morfologia z rozmazem, CRP, Troponina I lub T, D-dimery, NT-pro-BNP, ALAT, ASPAT, kreatynina, sód, potas. Ważne jest domowe monitorowanie saturacji krwi za pomocą pulsoksymetru zarówno w spoczynku, jak i w czasie wysiłku. Bardzo ważne jest powtarzany pomiar ciśnienia tętniczego i tętna. To ostatnie może bardzo łatwo wzrastać w czasie niewielkiego wysiłku. W takich sytuacjach należy się zastanowić jak bardzo w skali od 1 do 10 pacjent czuje się zmęczony i jaką odczuwa duszność – ta prosta miara (tzw. skala Borga) ułatwia lekarzowi ocenę nasilenia dolegliwości u chorego. Prześwietlenie (RTG) klatki piersiowej warto wykonać po około miesiącu i powtórzyć po 3 do 6 miesięcy po izolacji.

Ocena kardiologiczna, po badaniu ogólnym powinna zawierać spoczynkowe EKG i ECHO serca. W przypadku uczucia kołatania serca, nagłego zwolnienia pracy serca, nierównego bicia serca, pogorszenia tolerancji wysiłku i niewyjaśnionych zasłabnięć wskazane jest wykonanie 24-godzinnego monitorowania EKG czyli tzw „Holtera”. U sportowców ocenę kardiologiczną należy powtórzyć po 3-6 miesiącach, dodatkowo wykonując wtedy test wysiłkowy lub w miarę możliwości sercowo-płucny test wysiłkowy, czyli tzw, ergospirometrię. W niektórych przypadkach pomocny może się okazać rezonans magnetyczny serca i inne badania obrazowe.

Podsumowując, proponowany zakres badań oparty jest na dotychczasowych doświadczeniach oraz zasadzie „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Ważne to jest dla osób aktywnych sportowo, wykonujących pracę fizyczną ponieważ intensywny wysiłek może nasilić trwające zapalenie mięśnia sercowego lub jego powikłania, np. wyzwolić arytmię serca lub objawy niewydolności serca.

Po wykluczeniu powikłań Covid-19 stopniowy powrót do intensywnej aktywności fizycznej bezpieczny będzie po około 4-6 tygodniach od zachorowania. W przypadku potwierdzenia zapalenia mięśnia sercowego, po ustąpieniu objawów i normalizacji wyników najwcześniej 3-6 miesięcy od zachorowania. Wystąpienie kardiomiopatii pozapalnej, udaru, zawału czy zatoru płucnego znacznie komplikuje sytuację i rokowanie jest niepewne.