Cukrzyca

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się przewlekłym podwyższeniem stężenia glukozy we krwi wynikającym z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Upraszczając, można przyjąć, że cukrzycę rozpoznaje się, jeżeli pomiar glikemii na czczo wynosi >=126 mg% (2 pomiary wykonane w ciągu 2 niezależnych dni), a w przypadku wykonania doustnego testu obciążenia 75 g glukozy, gdy wartość glikemii w 120 min. testu wynosi >= 200 mg%. Z uwagi na różny mechanizm powstania wyróżnia się obecnie kilka rodzajów cukrzycy: cukrzycę typu 1, typu 2, inne określone typy cukrzycy oraz cukrzycę ciążową.

Obecnie w Polsce na cukrzycę choruje ok. 2.7 mln osób, z tego najwięcej, bo aż około 80-90% to osoby z cukrzycą typu 2.

Cukrzyca typu 2 rozwija się u osób z predyspozycjami genetycznymi i ujawnia się częściej w starszym wieku, przy współistnieniu otyłości i mało aktywnego trybu życia. U pacjentów współistnieją zaburzenia dotyczące wydzielania insuliny przez trzustkę oraz działania jej na poziomie tkanek. Zmniejszona produkcja insuliny oraz narastanie insulinooporności doprowadzają do systematycznego podnoszenia się stężenia glukozy we krwi i w konsekwencji ujawnienia się cukrzycy typu 2.

W okresie początkowym, który może trwać nawet kilka lat, choroba może przebiegać bezobjawowo. Niestety już na tym etapie mogą rozwijać się przewlekłe powikłania w postaci uszkodzenia oczu, nerek, układu nerwowego, a także choroby niedokrwiennej serca i/lub ośrodkowego układu nerwowego oraz zespołu stopy cukrzycowej, które decydują o ciężkości choroby, pogarszają zdrowie i stanowią zagrożenie życia.

A zatem olbrzymie znaczenie ma regularne wykonywanie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy. W bardziej zaawansowanych stadiach choroby, gdy stężenia glukozy są znacznie podwyższone pojawiają się objawy: wzmożone pragnienie, uczucie suchości w jamie ustnej, częste oddawanie moczu, również w godzinach nocnych, osłabienie, wzmożona senność, zaburzenia widzenia, infekcje układu moczowo-płciowego, zmiany ropne na skórze, a także chudnięcie pomimo braku zmian w diecie i aktywności fizycznej.

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego celem leczenia cukrzycy jest uzyskanie zindywidualizowanych wartości docelowych w zakresie glikemii, ciśnienia tętniczego krwi, stężenia lipidów i masy ciała.

Leczenie cukrzycy obejmuje postępowanie niefarmakologiczne (zbilansowana dieta oraz wysiłek fizyczny) i farmakologiczne (doustne leki przeciwcukrzycowe, insulina, analogi GLP-1). Podstawowe znaczenie ma ciągła edukacja pacjentów i systematyczna samokontrola (pomiary glikemii, ciśnienia tętniczego krwi, masy ciała, oglądanie stóp).

Świadome żywienie jest jednym z kluczowych elementów w leczeniu cukrzycy. Umożliwia utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy i lipidów we krwi oraz normalizację masy ciała.  Posiłki powinno się jeść regularnie, nie należy się przejadać, podjadać miedzy głównymi posiłkami, ani jeść tuż przed snem. Głównymi składnikami posiłków są węglowodany, białka i tłuszcze. Podczas układania jadłospisów powinno się zadbać o prawidłowy ich dobór pod względem jakości i ilości.

Składnikiem mającym największy wpływ na stężenie glukozy we krwi są węglowodany. Dlatego powinno się świadomie wybierać produkty, które zawierają węglowodany złożone (np. chleb pełnoziarnisty, graham, razowy, mąka pełnoziarnista, ryż brązowy, makarony z mąki pełnoziarnistej, kasze, płatki zbożowe głównie jęczmienne i owsiane) oraz wyeliminować lub znacznie ograniczyć węglowodany proste (np. cukier, słodycze, słodzone napoje, soki i nektary owocowe).

Istotnym parametrem określającym przydatność węglowodanów w diecie cukrzycowej jest indeks glikemiczny (IG), który określa szybkość przyrostu stężenia glukozy we krwi po spożyciu danego produktu. Korzystne jest wybieranie produktów z niskim indeksem glikemicznym, a unikanie pokarmów w indeksem wysokim > 70. Wpływ na IG ma również sposób obróbki cieplnej. Rozgotowane produkty zbożowe mają wyższy indeks glikemiczny niż al dente. Niski indeks glikemiczny (<55 ) mają mleko, jogurt naturalny, owoce, makarony, rośliny strączkowe, natomiast < 30 – surowe warzywa.

Dodatek warzyw do każdego posiłku wzbogaca dietę w witaminy, minerały i błonnik, spowoduje wolniejsze wchłanianie się węglowodanów, a tym samym przekłada się na mniejsze przyrosty stężenia glukozy we krwi. Owoce w każdej postaci mają znaczący wpływ na podwyższenie glikemii. Zaleca się spożycie 1-2 porcji świeżych owoców dziennie, ale jeżeli po ich zjedzeniu stężenie glukozy wzrasta zbyt mocno, powinno się zmniejszyć ich porcję lub zastąpić warzywami.

Zaleca się używać mleko i jego przetwory o zawartości tłuszczu 0.5-1.5%. Warto pamiętać, że słodkie mleko ma duży wpływ na przyrost glikemii, natomiast korzystniejsze są: jogurt naturalny, kefir, maślanka.

Mięso, wędliny i sery nie podnoszą w sposób znaczący stężenia glukozy we krwi, ale z uwagi na dużą zawartość tłuszczów zwierzęcych i kaloryczność ich ilość powinna być ograniczana. Wskazane jest wybieranie produktów z mniejszą zawartością tłuszczu (np. wędliny i mięso drobiowe) oraz unikanie przetworów tłustych (np. tłuste wędliny, kiełbasy, salceson, mielonki, boczek, parówki, pasztety, metki). Zwraca się uwagą na świadomy wybór sposobu przygotowania posiłków – otóż potrawy gotowane lub pieczone w rękawie i folii oraz duszone są zdrowsze, niż panierowane i smażone.

Korzystne znaczenie mają tłuszcze roślinne i nienasycone kwasy tłuszczowe znajdujące się m.in w oliwie z oliwek i oleju rzepakowym. Do słodzenia można stosować słodziki takie jak sacharyna, cyklamat i aspartam.

Składnikiem mającym największy wpływ na stężenie glukozy we krwi są węglowodany. Dlatego powinno się świadomie wybierać produkty, które zawierają węglowodany złożone (np. chleb pełnoziarnisty, graham, razowy, mąka pełnoziarnista, ryż brązowy, makarony z mąki pełnoziarnistej, kasze, płatki zbożowe głównie jęczmienne i owsiane) oraz wyeliminować lub znacznie ograniczyć węglowodany proste (np. cukier, słodycze, słodzone napoje, soki i nektary owocowe).

Regularny wysiłek fizyczny wpływa korzystnie na ogólną sprawność organizmu, pozwala zredukować masę ciała, zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, poprawia kontrolę glikemii oraz poprawia nastrój. Wskazane są ćwiczenia o umiarkowanej intensywności np. szybki marsz, bieg, jazda na rowerze, nordic walking oraz ćwiczenia ogólnorozwojowe. Aktywność fizyczna powinna mieć miejsce codziennie przez min. 30 min.

Obecnie dostępnych jest wiele leków przeciwcukrzycowych o różnym mechanizmie działania. Leki stosuje się w formie doustnej (np. metformina, flozyny, inhibitory DPP-4, pochodne sulfonylomocznika, inhibitory alfa-glukozydazy) lub iniekcji (insulina, analogi GLP-1). O wyborze terapii decyduje lekarz, uwzględniając szereg czynników, jak nasilenie hiperglikemii, współistniejące powikłania i choroby, przewidywany efekt, tolerancja leków, koszty terapii i preferencje pacjenta.

W leczeniu cukrzycy niezwykle ważna jest systematyczne samodzielnie wykonywane badanie stężenia glukozy we krwi za pomocą glukometru. Badanie wykonuje się na czczo i 2 godziny po głównych posiłkach zgodnie ze schematem zaproponowanym przez lekarza. Badanie to umożliwia poznanie reakcji organizmu na stosowaną dietę, wysiłek fizyczny oraz leki, a tym samym na lepsze zrozumienie i kontrolę choroby. Dodatkowo bardzo wygodnym badaniem jest pomiar stężenia HbA1c we krwi, który odzwierciedla średnie stężenia glukozy we krwi w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie.

Utrzymywanie glikemii i HbA1c, a także masy ciała, ciśnienia tętniczego krwi i lipidogramu w zakresach wyznaczonych przez lekarza prowadzącego może spowolnić rozwój choroby jak i przewlekłych powikłań, a tym samym zdecydowanie poprawić jakość i długość życia.